“Τεμπέλικο μάτι” στο παιδί: Ερωτήσεις που απασχολούν τους γονείς από την οφθαλμίατρο Βασιλική Δ. Αθανασίου

Πολλές φορές έχουμε ακούσει στον περίγυρό μας κάποιο παιδάκι να πάσχει από «τεμπέλικο μάτι». Ο επιστημονικός όρος που χρησιμοποιούμε οι οφθαλμίατροι για να περιγράψουμε αυτή την κατάσταση είναι αμβλυωπία και αποτελεί την  πιο συχνή οφθαλμολογική πάθηση της παιδικής ηλικίας  εξαιτίας της οποίας τα παιδιά χάνουν περισσότερο την  όρασή τους  απ’ ότι απ’ όλες τις υπόλοιπες οφθαλμολογικές ασθένειες της παιδικής ηλικίας μαζί!

Με τον όρο αμβλυωπία ο σύγχρονος οφθαλμίατρος αντιλαμβάνεται την κατάσταση όπου για κάποιους λόγους η λειτουργία της όρασης δεν αναπτύχθηκε φυσιολογικά. Η μείωση της όρασης συμβαίνει επειδή η εικόνα που μεταφέρεται από το ένα ή και τα δύο μάτια στον εγκέφαλο είναι θολή .Η δυσλειτουργία αυτή συνήθως αφορά τα οπτικά ερεθίσματα από τον ένα οφθαλμό. Ωστόσο μπορεί επίσης να αφορά και άλλες λειτουργίες της διόφθαλμης όρασης.

 

Αν τα πρώτα χρόνια της ζωής ο εγκέφαλος δεν λαμβάνει καθαρές οπτικές εικόνες από το ένα μάτι ώστε να μάθει να τις μεταφράζει σε «οπτική» πληροφορία, τότε δε θα μπορέσει ποτέ αργότερα να αναλάβει το δύσκολο αυτό έργο, ακόμα και αν τα οπτικά ερεθίσματα από το μάτι αυτό γίνουν πεντακάθαρα.

Η εγκεφαλική αυτή δυσλειτουργία αφορά το 5% περίπου του πληθυσμού. Δομικά τα μάτια είναι συχνά απόλυτα υγιή. Αν δεν ανακαλυφθεί σε μικρή παιδική ηλικία η αμβλυωπία γενικά δεν μπορεί να θεραπευτεί.

Η πρόληψη είναι θεμελιώδης για την σωστή ανάπτυξη της όρασης στα παιδιά. Κι αυτό γιατί «μαθαίνουμε να βλέπουμε», όπως μαθαίνουμε να μιλάμε. 

Ένας οφθαλμός που δεν μαθαίνει να βλέπει μέσα τα πρώτα χρόνια της ζωής, εξαιτίας π.χ. ενός στραβισμού ή μιάς μονόπλευρης υψηλής μυωπίας, θα είναι για πάντα αμβλυωπικός-τεμπέλικος. Το γεγονός αυτό δεν αντιστρέφεται μετά την πρώτη δεκαετία της ζωής. Αντιμετωπίζεται με κλείσιμο του καλού ματιού με ειδικό αυτοκόλλητο οφθαλμικό επίθεμα για κάποιες ώρες κάθε μέρα, ώστε να δυναμώσουμε τοτεμπέλικο.

Ο τακτικός παιδοφθαλμολογικός έλεγχος στα πρώτα χρόνια της ζωής (1ο -3ο -5ο  έτος) είναι λοιπόν απαραίτητος, γιατί μπορεί να μειώσει ραγδαία την επίπτωση και την νοσηρότητα οφθαλμικών παθήσεων που είτε υπάρχουν από την γέννηση, είτε εμφανίζονται μέσα στα πρώτα χρόνια της ζωής. Η επίδραση των παθήσεων αυτών στην όραση του αυριανού ενήλικα, είναι καθοριστική και μόνιμη. 

 

• Πώς θα καταλάβετε αν το παιδί σας έχει «τεμπέλικο μάτι»

Καθώς η αμβλυωπία είναι κατά κανόνα πρόβλημα της βρεφικής όρασης, τα συμπτώματα είναι δύσκολο να αναγνωριστούν. Το παιδί δυστυχώς δεν μπορεί να σας το πεί ότι δεν βλέπει καλά.Θα πρέπει να το καταλάβετε μόνοι σας και να το προλάβετε εγκαίρως Ο παιδοοφθαλμολογικός έλεγχος προλαβαίνει το 90% των προβλημάτων αρκεί να γίνει έγκαιρα. Χαρακτηριστική είναι η φράση του  Ιπποκράτη 450 π.Χ. στο θέμα αυτό: «Όταν ο γιατρός δεν βλέπει τίποτα και ο ασθενής δεν βλέπει τίποτα, η διάγνωση είναι αμβλυωπία». Ωστόσο, καθώς μία συνηθισμένη αιτία της αμβλυωπίας είναι ο στραβισμός, αν παρατηρήσετε πως το ένα μάτι του μωρού ή του παιδιού σας «φεύγει» και δεν κοιτάζει ακριβώς εκεί όπου κοιτάζει και το άλλο, θα πρέπει να κλείσετε ραντεβού στον παιδοφθαλμίατροάμεσα.

• Ποια είναι τα είδη της αμβλυωπίας;

Υπάρχουν 3 βασικές αιτίες βλάβης στο μάτι που προκαλούν την αμβλυωπία.

Η στραβισμική που οφείλεται σε κακή ευθυγράμμιση των ματιών (στραβισμός ), η εξ’ ανοψίας που οφείλεται σε αποστέρηση της οπτικής πληροφορίας μπορεί να προσβάλει και τα δύο μάτια (πχ καταρράκτης) και την διαθλαστική αμβλυωπία που οφείλεται σε πολύ υψηλά ή και διαφορετικά διαθλαστικά σφάλματα (μυωπία, υπερμετρωπία, αστιγματισμό) ανάμεσα στα δύο μάτια.

• Τι είναι η αμβλυωπία λόγω στραβισμού;

Αμβλυωπία λόγω στραβισμού αναπτύσσεται όταν τα μάτια δεν ορθοφορούν, δηλαδή δεν είναι παράλληλα ή αλλιώς ευθεία. Το ένα μάτι μπορεί να παρεκκλίνει («φεύγει») μέσα, έξω, πάνω ή κάτω. Όταν συμβαίνει αυτό, ο εγκέφαλος «αγνοεί» το μάτι που στραβίζει και στη συνέχεια η όραση σε αυτό το μάτι μειώνεται.

• Τι είναι η αμβλυωπία εξ ανοψίας;

Η αμβλυωπία εξ ανοψίας αναπτύσσεται όταν ένας συγγενής καταρράκτης ή παρόμοια προβλήματα δεν επιτρέπουν την είσοδο των οπτικών ερεθισμάτων στον οφθαλμό / στο οπτικό σύστημα. Αν δεν αντιμετωπιστεί πολύ νωρίς, η όραση στα παιδιά αυτά μπορεί να είναι εξαιρετικά χαμηλή. Μερικές φορές αυτό το είδος της αμβλυωπίας μπορεί να επηρεάσει και τα δύο μάτια.

• Τι είναι η διαθλαστική αμβλυωπία;

Διαθλαστική αμβλυωπία συμβαίνει όταν υπάρχει ένα  άνισο ποσό διαθλαστικού σφάλματος (δύναμη γυαλιών) στα μάτια ενός παιδιού, π.χ 2 βαθμοί υπερμετρωπία στο “καλό ” μάτι και 5 βαθμοί στο αμβλυωπικό. Συνήθως ο εγκέφαλος θα «αγνοήσει» το μάτι που έχει υψηλότερη υπερμετρωπία ή αστιγματισμό. Οι γονείς και οι παιδίατροι μπορεί να μην καταλάβουν ότι υπάρχει πρόβλημα, διότι τα μάτια του παιδιού μπορεί να παραμένουν ευθεία και να μην στραβίζουν. Επίσης, το «καλό» μάτι έχει φυσιολογική όραση. Για τους λόγους αυτούς, αυτό το είδος της αμβλυωπίας μπορεί να παραμένει αδιάγνωστο μέχρι τα παιδιά να κάνουν μια οφθαλμολογική εξέταση. Αυτό το είδος της αμβλυωπίας μπορεί να επηρεάσει και τα δύο μάτια και βελτιώνεται αν βρεθεί νωρίς.

• Ποια είναι η θεραπεία της αμβλυωπίας;

Η αποτελεσματική θεραπεία της αμβλυωπίας είναι η έγκαιρη θεραπεία, δηλαδή η θεραπεία που θα γίνει τα πρώτα χρόνια της ζωής και αμέσως μετά την διάγνωσή της από ειδικευμένο οφθαλμίατρο.

Η θεραπεία στόχο έχει την αποκατάσταση της διαύγειας του οπτικού ειδώλου είτε βγάζοντας τον καταρράκτη, σηκώνοντας χειρουργικά τα βλέφαρα σε βλεφαρόπτωση κλπ (εξ’ ανοψίας αμβλυωπία) είτε δίνοντας γυαλιά ή φακούς επαφής το γρηγορότερο δυνατό (διαθλαστική/ στραβισμική).

Πιστοποιημένη θεραπεία αποτελεί επίσης η επικάλυψη του καλύτερου ματιού συνήθως στην περίπτωση της στραβισμικής αμβλυωπίας αλλά όχι μόνο.

• Πότε πρέπει σε ένα παιδί να επικαλύπτεται το καλό μάτι;

Η απόφαση να γίνει επικάλυψη στο καλό μάτι πρέπει να παίρνεται από τον οφθαλμίατρο με στόχο την εκγύμναση ολόκληρου του οπτικού συστήματος και βελτίωση της οπτικής οξύτητας του οφθαλμού ανεξάρτητα από την ύπαρξη στραβισμού η όχι. Απαραίτητη προυπόθεση είναι η συνεχής παρακολούθηση από τον ειδικευμένο οφθαλμίατρο για τον έλεγχο της αποτελεσματικότητάς της και την αποφυγή ανάπτυξης αμβλυωπίας στον επικρατή φυσιολογικό οφθαλμό.

• Σε ποια ηλικία η επικάλυψη του «καλού» ματιού είναι αναποτελεσματική;

Η θεραπεία της αμβλυωπίας προϋποθέτει την προσαρμοστικότητα του οπτικού συστήματος. Όταν ο εγκέφαλος «ωριμάσει» δεν ανταποκρίνεται ικανοποιητικά στην θεραπεία. Η ηλικία που πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η θεραπεία είναι τα 8-9 χρόνια. Παρόλα αυτά η πιο πρόσφατη μεγάλη έρευνα του Αμερικανικού Ινστιτούτου Υγείας (ΝΙΗ) έδειξε ότι τουλάχιστον μερικοί από τους ασθενείς ως 17 ετών ανταποκρίνονται σε θεραπεία με επικάλυψη. Ο στόχος της θεραπείας της αμβλυωπίας είναι το να μπορέσει το παιδί να χρησιμοποιήσει το αμβλυωπικό μάτι εξίσου σωστά με το άλλο μάτι (ώστε να υπάρξει σωστή διόφαλμη λειτουργία. Έτσι, αναγκάζεται το αμβλυωπικό μάτι να «αναλάβει προσήλωση», δηλαδή να «δουλέψει» πιο καλά. Από τον βαθμό της αμβλυωπίας εξαρτάται αν η κάλυψη θα είναι ολική ή μερική, με τη χρήση ειδικών αυτοκόλλητων επιδέσμων.

Ωστόσο, καθώς το κλείσιμο του ενός ματιού αποτελεί μία εξαιρετικά δύσκολη έως και τραυματική εμπειρία για τα παιδιά, τα τελευταία χρόνια έχουν προταθεί και άλλες μέθοδοι θεραπείας, όπως τα ηλεκτρονικά γυαλιά οράσεως, τα οποία μπορεί να χρησιμοποιηθούν από παιδιά ηλικίας 3-10 ετών. Αυτά διαθέτουν έναν ειδικό μηχανισμό που δημιουργεί συσκότιση στο «κανονικό» μάτι, αναγκάζοντας το αμβλυωπικό να βελτιώσει την όρασή του, και μάλιστα χωρίς την ενόχληση που προκαλεί το αυτοκόλλητο. Εξάλλου, ένα παιδί με αμβλυωπία χρειάζεται έτσι κι αλλιώς διορθωτικά γυαλιά.

Μόνο σε ορισμένες περιπτώσεις μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε σταγόνες ώστε να «θολώσουμε» παροδικά την όραση από το καλό μάτι ώστε ο εγκέφαλος να προτιμά να αξιοποιεί την οπτική πληροφορία από το «αμβλυωπικό» μάτι.

 

Επιπλέον, πριν έναν περίπου χρόνο, επιστήμονες του τμήματος Οφθαλμολογίας στο πανεπιστημιακό νοσοκομείο Chungshan στην Ταϊβάν, δημιούργησαν ένα παιχνίδι το «Captain Lazy Eye», το οποίο έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε τα παιδιά να διασκεδάζουν, καθώς εξασκούν τα μάτια τους χωρίς καν να το καταλάβουν. Το παιχνίδι, μάλιστα, είναι σε θέση να καταγράφει την κατάσταση και τα αποτελέσματα της εξάσκησης, ώστε τόσο οι γονείς όσο και ο οφθαλμίατρος να βλέπουν άμεσα αν υπάρχει βελτίωση του προβλήματος. Το παιχνίδι-εφαρμογή διατίθεται στο itunes για iPad, με κόστος περί τα 10 δολάρια.

 

• Ποιοι είναι οι στόχοι της θεραπείας? Πότε πρέπει να σταματήσει κανείς την θεραπεία;

Η αποκατάσταση της όρασης σε 10/10 δεν είναι πάντα εφικτή στην θεραπεία της αμβλυωπίας.

Γενικά η θεραπεία πρέπει να συνεχίζεται όσο είναι αποτελεσματική. Αυτό συνήθως προϋποθέτει την χρήση επικάλυψης αρκετών μηνών και συνεχούς προσπάθειας εκ μέρους των γονιών. Σε περιπτώσεις κακής συνεργασίας του μικρού παιδιού συστήνουμε την παροδική διακοπή της θεραπείας που συχνά επιτρέπει το παιδί αργότερα να συνεργαστεί πολύ καλύτερα.

.Σε κάθε περίπτωση,όσο νωρίτερα αρχίσει η θεραπεία τόσο αποτελεσματικότερη θα είναι (ειδικά αν αρχίσει μέσα στα 7 πρώτα χρόνια). Οι γονείς, λοιπόν, θα πρέπει να παίξουν σημαντικό ρόλο σε αυτό, τόσο για να πάνε το παιδί εγκαίρως στον παιδοφθαλμίατρο, όσο και για να συνεργαστούν με το παιδί προκειμένου να διεξάγει σωστά τη θεραπεία που θα προτείνει ο ειδικός.

Ωστόσο, επειδή το παιδί όταν είναι μικρό δεν παραπονιέται ότι δεν βλέπει, θα πρέπει οι γονείς να προνοήσουν για την προληπτική οφθαλμολογική εξέταση (3-5 ετών). .

H αμβλυωπία χρειάζεται να αντιμετωπιστεί όσο το δυνατό συντομότερα, αφού, αν παραταθεί μετά τα 6 χρόνια, το μάτι κινδυνεύει να αδρανοποιηθεί οριστικά.

 

Βασιλική  Δ. Αθανασίου ΜD, MSc, FEBO

χειρουργός οφθαλμίατρος

Ασκληπιού 14 ,Tρίκαλα

T: 2431023006 / 6974452181